Шәнбә күни Қ.Ғоҗамияров намидики җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ комедия театрида язғучи Қасим Исмайиловниң қәлимигә мәнсүп «Тошқанниң сәргүзәштилири» намлиқ яш ғунчилиримизгә беғишланған музыкилиқ чөчәкниң премьериси болуп өтти.
Мәзкүр қоюлумда икки дост тошқанниң бешидин өткүзгән вақиәлири тәсвирлиниду. Әсәр саябанда (балконда) сехирчи бовайниң (Муһидин Варисов) пәйда болуши билән башлиниду. Сехирчи залда олтарған кичик балиларға мураҗиәт қилип, «силәр кәмпүттин ямғур яққинини көрдүңларму? Һазир қараңлар, кәмпүттин ямғур яғиду, абракадабра» девиди, саябандин кәмпүтләр йәргә чечилди. Балиларға бу көрүнүш наһайити йеқип кәтти, хошал болуп, бирқанчиси кәмпүтләрни теривалди. Андин иккинчи сехирчи (Ризат Мамутов) бирдин сәһнидә пәйда болуп, балилардин ақ билән қариниң қандақ пәрқи барлиғи һәққидә соал-җавап жүргүзүп, кичик тамашибинларни музыкилиқ чөчәкни тамашә қилишқа чақирди. Бирдин сәһнидә күлрәң тошқан (Сухраб Низамдунов) билән ақ тошқан (Тайир Тохтибақиев) пәйда болуп, бәстикар Кәрим Ғазиев аһаңини азған «Тики-тики тошқан» нахшисиға заманивий уссул ойнап чиқип, балиларни техиму қизиқтурди.
Икки тошқан келишип, йезида яшайдиған Абдул бовайниң (Мәһәмдин Савутов) өшкә сүтини, бағдики көктатлирини оғрилап йейишкә келишиду. Бирақ ахирида ақ тошқан бовайға тутулуп қалиду, күл рәң тошқан қечип қутулиду. Бовай ақ тошқанни сәлбий һәрикити үчүн җазалап, солап қоймақчи болғанда, шәһәрдин кәлгән қиз нәвриси (Адиләм Хелилова) бовисидин аппақ татлиқ тошқанни қамаққа алмишини, уни аяп, гунасини кәчүрүветишини өтүниду. Абдул бовайниңму тошқанға ичи ағрип, униң қосиғиниң ачлиғини чүшинип, уни нәвриси иккиси беғидики йәл-йемишлар билән озуқландуриду. Қечип кәткән күлрәң тошқан болса, дости ақ тошқанни қутулдурушниң орниға, қечип кәткәнлигидин хурсән, мәз болуп ойнап жүргинидә, достини учритип қалиду. У достиниң Абдул бовайдин қандақ қечип қутулғинини сориғинида, бовай билән нәврисиниң наһайити ақ көңүл адәмләр екәнлигини, шундақла уни көктатлар билән тамақландурғанлиғини ейтип бериду. Ақ тошқан бовайдин рухсәт сорап, көктатларни йейишкә болидиғанлиғини ейтқанда, күлрәң тошқан уни халимай, оғрилиққа чүшүшни дурус көриду. Тошқанларни йейишкә нәпислинип жүргән бөрә (Шөһрәт Мәмәтов) болса, күлрәң тошқан бовайниң беғиға оғрилиққа чүшкәндә, уни тутувелип йемәкчи болиду. Ақ тошқан достини әнсирәп, қутулдурушқа ярдәмгә келиду. Бөрә билән челишип, ақивәттә уни бовайниң һойлисида турған ағамчиға бағлаветиду. Уларниң чуқириған авазини аңлап, бовай милтиғини елип, нәвриси билән өйдин чиқип, уларни тутувалиду. Бовай ақ тошқанни тутувелип етивәтмәкчи болғанда, күлрәң тошқан: «Бова, достумни қоюветиңа, һәммигә мән гунакар, көктатларни, өшкә сүтини мән оғрилап йәп-ичкән, мени җазалаң. Бу қилиғим үчүн кәчүрветиңа», – дәп өтүнгәндә, ағамчиға орилип ятқан бөриму дәрһал жиптин өзини бошитип, «Мәнму буниңдин кейин орманда яшайдиған аҗиз һайванатларни йемәй, инақ, бирликтә яшашқа вәдә беримән» дәйду. Бу чөчәкниң қисқичә мәзмуни. Музыкилиқ қоюлум яхши билән яманни айришни, достлуқ, инақлиқ, кәчүрүмчанлиқни шиар қилип аяқлишиду.
Мошу йәрдә мәзкүр қоюлум һәққидә айрим пикирлиримни ейтип өтмәкчимән. Мәсилән, бөрә тошқанни пайлап, сәһнигә чиққанда, залдики йоруқ өчүп, қап-қараңғу болғанда, бираз балилар қорқуп кәтти. Чөчәкниң оттуриға кәлгәндә, бөрә залда олтарған тошқанға охшайдиған балиларни йемәкчи болуп балиларниң қешиға етилип чүшиду. Бу әһвалму гайи бир балиларни чөчитип қойди. Бөриниң һәрикитидин қоюлумни тамашә қилип олтарған, кичик бир қиз чөчүп, жиғлап кәтти. Балилар башта қизиқип көриду, андин ухлиғанда, көргәнлири есигә келип, қорқунуч сезими пәйда болиду. Бу өсүватқан яш әвлатниң психологиясигә сәлбий тәсир қилиду. Шуңлашқиму балиларға беғишланған әсәрләрни сәһниләштүргәндә, уларниң яш өзгичилигини, психологиясини нәзәрдә тутқан тоғра. Йәнә бир тәкливим, Абдул бовай кичик тамашибинларға беғидики көктатларниң уйғурчә намлирини «Нәврә қизим ейтип бериду», дәйду. Мениңчә, чөчәктә шәһәрдин кәлгән нәврә қизиға өзи уйғурчә намлирини үгәтсә яки «Мән үгәткән көктатларниң уйғурчә намлирини ейтип бериңа» дегән болса, дурус болаттимекин. Чүнки шәһәрлик балиларниң көпинчиси рустиллиқ екәнлиги, һәтта капустиниң уйғурчә тәрҗимисини йезидикиләрниң хелиси билмәйдиғанлиғи сир әмәс.
Италиядә режиссёр кәспи бойичә мәхсус билим елип кәлгән Бәхитҗан Авдунов театримизда актёрла әмәс, ахирқи вақитларда тәҗрибә топлаш мәхситидә, бирнәччә спектакльларни сәһниләштүрмәктә. «Тошқанниң сәргүзәштилири» намлиқ музыкилиқ чөчәк яш режиссёрниң балиларға беғишланған сәһнә әсәрини қоюштики дәсләпки тәҗрибиси. Әсәр мәзмуни җәһәттин утуқлуқ чиққан десәм, мубалиғә әмәс. Алаһидә тәкитләш керәкки, мәзкүр чөчәкниң балиларға беридиған тәрбийәвий әһмийити зор. Бу тәрбийә усули арқилиқ келәчәктә әқил-парасити чоңқур, сөзи ениқ, билимлик шәхс тәрбийиләймиз.
Қириқ минут мабайнида талантлиқ актёрлиримиз сәһнә төридә чөчәкниң мәзмунини, қәһриманларниң обризини ечишта бар маһаритини көрсәтти. Қоюлум рәссами Гөзәл Мәмидинова йезини тәсвирләшкә тиришип, сәһнигә кичиккинә өй, дәрваза, бағдики һәрхил көктатлар, рәңлик рәхтләр билән безәллигәнлиги чөчәккә һөсүн бәрсә, хореограф Һәҗәрбүви Халимова чөчәк қәһриманлириға заманивий уссулларни сәһниләштүрүпту. Әпсус, у күни оқуғучилар тәтилдә болсиму, кичик тамашибинлиримиз сани бәк аз болди. Сәнъитимизниң қутлуқ дәргаһиға келәчәктә қоюлидиған балилар қоюлумлириға ата-анилар балилирини пат-пат әкилип турса, нур үстигә нур болатти.
Хуршидәм ҺЕЗИМОВА,
психолог
https://uyguravazi.kazgazeta.kz/news/52708
Мәзкүр қоюлумда икки дост тошқанниң бешидин өткүзгән вақиәлири тәсвирлиниду. Әсәр саябанда (балконда) сехирчи бовайниң (Муһидин Варисов) пәйда болуши билән башлиниду. Сехирчи залда олтарған кичик балиларға мураҗиәт қилип, «силәр кәмпүттин ямғур яққинини көрдүңларму? Һазир қараңлар, кәмпүттин ямғур яғиду, абракадабра» девиди, саябандин кәмпүтләр йәргә чечилди. Балиларға бу көрүнүш наһайити йеқип кәтти, хошал болуп, бирқанчиси кәмпүтләрни теривалди. Андин иккинчи сехирчи (Ризат Мамутов) бирдин сәһнидә пәйда болуп, балилардин ақ билән қариниң қандақ пәрқи барлиғи һәққидә соал-җавап жүргүзүп, кичик тамашибинларни музыкилиқ чөчәкни тамашә қилишқа чақирди. Бирдин сәһнидә күлрәң тошқан (Сухраб Низамдунов) билән ақ тошқан (Тайир Тохтибақиев) пәйда болуп, бәстикар Кәрим Ғазиев аһаңини азған «Тики-тики тошқан» нахшисиға заманивий уссул ойнап чиқип, балиларни техиму қизиқтурди.
Икки тошқан келишип, йезида яшайдиған Абдул бовайниң (Мәһәмдин Савутов) өшкә сүтини, бағдики көктатлирини оғрилап йейишкә келишиду. Бирақ ахирида ақ тошқан бовайға тутулуп қалиду, күл рәң тошқан қечип қутулиду. Бовай ақ тошқанни сәлбий һәрикити үчүн җазалап, солап қоймақчи болғанда, шәһәрдин кәлгән қиз нәвриси (Адиләм Хелилова) бовисидин аппақ татлиқ тошқанни қамаққа алмишини, уни аяп, гунасини кәчүрүветишини өтүниду. Абдул бовайниңму тошқанға ичи ағрип, униң қосиғиниң ачлиғини чүшинип, уни нәвриси иккиси беғидики йәл-йемишлар билән озуқландуриду. Қечип кәткән күлрәң тошқан болса, дости ақ тошқанни қутулдурушниң орниға, қечип кәткәнлигидин хурсән, мәз болуп ойнап жүргинидә, достини учритип қалиду. У достиниң Абдул бовайдин қандақ қечип қутулғинини сориғинида, бовай билән нәврисиниң наһайити ақ көңүл адәмләр екәнлигини, шундақла уни көктатлар билән тамақландурғанлиғини ейтип бериду. Ақ тошқан бовайдин рухсәт сорап, көктатларни йейишкә болидиғанлиғини ейтқанда, күлрәң тошқан уни халимай, оғрилиққа чүшүшни дурус көриду. Тошқанларни йейишкә нәпислинип жүргән бөрә (Шөһрәт Мәмәтов) болса, күлрәң тошқан бовайниң беғиға оғрилиққа чүшкәндә, уни тутувелип йемәкчи болиду. Ақ тошқан достини әнсирәп, қутулдурушқа ярдәмгә келиду. Бөрә билән челишип, ақивәттә уни бовайниң һойлисида турған ағамчиға бағлаветиду. Уларниң чуқириған авазини аңлап, бовай милтиғини елип, нәвриси билән өйдин чиқип, уларни тутувалиду. Бовай ақ тошқанни тутувелип етивәтмәкчи болғанда, күлрәң тошқан: «Бова, достумни қоюветиңа, һәммигә мән гунакар, көктатларни, өшкә сүтини мән оғрилап йәп-ичкән, мени җазалаң. Бу қилиғим үчүн кәчүрветиңа», – дәп өтүнгәндә, ағамчиға орилип ятқан бөриму дәрһал жиптин өзини бошитип, «Мәнму буниңдин кейин орманда яшайдиған аҗиз һайванатларни йемәй, инақ, бирликтә яшашқа вәдә беримән» дәйду. Бу чөчәкниң қисқичә мәзмуни. Музыкилиқ қоюлум яхши билән яманни айришни, достлуқ, инақлиқ, кәчүрүмчанлиқни шиар қилип аяқлишиду.
Мошу йәрдә мәзкүр қоюлум һәққидә айрим пикирлиримни ейтип өтмәкчимән. Мәсилән, бөрә тошқанни пайлап, сәһнигә чиққанда, залдики йоруқ өчүп, қап-қараңғу болғанда, бираз балилар қорқуп кәтти. Чөчәкниң оттуриға кәлгәндә, бөрә залда олтарған тошқанға охшайдиған балиларни йемәкчи болуп балиларниң қешиға етилип чүшиду. Бу әһвалму гайи бир балиларни чөчитип қойди. Бөриниң һәрикитидин қоюлумни тамашә қилип олтарған, кичик бир қиз чөчүп, жиғлап кәтти. Балилар башта қизиқип көриду, андин ухлиғанда, көргәнлири есигә келип, қорқунуч сезими пәйда болиду. Бу өсүватқан яш әвлатниң психологиясигә сәлбий тәсир қилиду. Шуңлашқиму балиларға беғишланған әсәрләрни сәһниләштүргәндә, уларниң яш өзгичилигини, психологиясини нәзәрдә тутқан тоғра. Йәнә бир тәкливим, Абдул бовай кичик тамашибинларға беғидики көктатларниң уйғурчә намлирини «Нәврә қизим ейтип бериду», дәйду. Мениңчә, чөчәктә шәһәрдин кәлгән нәврә қизиға өзи уйғурчә намлирини үгәтсә яки «Мән үгәткән көктатларниң уйғурчә намлирини ейтип бериңа» дегән болса, дурус болаттимекин. Чүнки шәһәрлик балиларниң көпинчиси рустиллиқ екәнлиги, һәтта капустиниң уйғурчә тәрҗимисини йезидикиләрниң хелиси билмәйдиғанлиғи сир әмәс.
Италиядә режиссёр кәспи бойичә мәхсус билим елип кәлгән Бәхитҗан Авдунов театримизда актёрла әмәс, ахирқи вақитларда тәҗрибә топлаш мәхситидә, бирнәччә спектакльларни сәһниләштүрмәктә. «Тошқанниң сәргүзәштилири» намлиқ музыкилиқ чөчәк яш режиссёрниң балиларға беғишланған сәһнә әсәрини қоюштики дәсләпки тәҗрибиси. Әсәр мәзмуни җәһәттин утуқлуқ чиққан десәм, мубалиғә әмәс. Алаһидә тәкитләш керәкки, мәзкүр чөчәкниң балиларға беридиған тәрбийәвий әһмийити зор. Бу тәрбийә усули арқилиқ келәчәктә әқил-парасити чоңқур, сөзи ениқ, билимлик шәхс тәрбийиләймиз.
Қириқ минут мабайнида талантлиқ актёрлиримиз сәһнә төридә чөчәкниң мәзмунини, қәһриманларниң обризини ечишта бар маһаритини көрсәтти. Қоюлум рәссами Гөзәл Мәмидинова йезини тәсвирләшкә тиришип, сәһнигә кичиккинә өй, дәрваза, бағдики һәрхил көктатлар, рәңлик рәхтләр билән безәллигәнлиги чөчәккә һөсүн бәрсә, хореограф Һәҗәрбүви Халимова чөчәк қәһриманлириға заманивий уссулларни сәһниләштүрүпту. Әпсус, у күни оқуғучилар тәтилдә болсиму, кичик тамашибинлиримиз сани бәк аз болди. Сәнъитимизниң қутлуқ дәргаһиға келәчәктә қоюлидиған балилар қоюлумлириға ата-анилар балилирини пат-пат әкилип турса, нур үстигә нур болатти.
Хуршидәм ҺЕЗИМОВА,
психолог
https://uyguravazi.kazgazeta.kz/news/52708