Әң яхшилар ениқланди
Қуддус Ғоҗамияров намидики җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ комедия театри 91-мәвсүмни «Анархан» музыкилиқ драмиси билән йәкүнлиди. Драмини тамашибинларға тәвсийә қилиштин илгири сәһнигә театр мудири Дилмурат Баһаров вә театрниң бәдиий рәһбири Фархатбек Канафин көтирилди. Фархатбек Канафин новәттики мәвсүмдә театр коллективи йәткән утуқларни атап өтти һәм тамашибинларниң аваз бериши арқилиқ театр тәсис қилған «Чолпан» мукапитиниң саһиблири ениқланғанлиғини қәйт қилди. «Әң яхши актер» номинациясигә драма актери Сухраб Низамдунов, «Әң яхши актриса» номинациясигә Саһибәм Норузова, «Әң яхши нахшичи» номинациясигә Луиза Розахунова, «Әң яхши уссулчи» номинациясигә Эльмира Дамоллаева, Илһам Исрайилов, «Әң яхши сазәндә» номинациясигә Абдумутәллип Җалалов еришти. Театр рәһбири тамашибинниң һөрмәт-еһтирамиға еришкән сәнъәткарларни «Чолпан» статуэткиси һәм соғилар билән тәғдирлиди.
«91 яшлиқ» «Анархан» йәнә жиғлатти
Сәһнигә қоюлған һәрқандақ әсәр пәқәт реҗиләнгән қоюлум болуши биләнла әмәс, униң тамашибин қәлбидә қандақ тәсир қалдуруши билән өлчиниду. Уйғур сәһнә сәнъитиниң тарихида «Анархан» драмиси алаһидә орун тутиду. Кәспий театрниң дәсләпки пәрдисини ачқан һәм уйғур театриниң шәкиллинишидә муһим роль ойниған рәмзлик әсәр. Бир әсиргә йеқин тарихи бар музыкилиқ драмини ХХI әсирдә заманивий театр сәһнисигә қайта елип чиққан режиссер, қайтиланмас талант егиси, һели мәрһум Муһит Һезимов еди. Сәһниләштүргүчи рәссам Пәйзирахман Ибрагимов билән сәһниләштүргүчи режиссер Муһит Һезимов пани дуниядин өткини билән уларниң иҗадий роһи сәһнидә һеликәм һаят екәнлигини спектакльни әслигә кәлтүргән режиссер Әзизҗан Искәндәровниң әмгиги испатлап турупту.
«91 яшқа» киргән Анархан бүгүнму яш, бирақ тәғдири һелиғичә каж. Яш дегинимизниң сәвәви, баш рольларни йеңи әвлат вәкиллириниң, йәни яшларниң иҗра қилиши, каж болуши – баш қәһриманлар һаятиниң паҗиәлик аяқлишиши. Анарханниң паҗиәси – тарих сәһипилиридики мәлум бир бәткә йезилған, мәлум хәлиққә мәнсүп бир аилиниң ечинишлиқ һекайиси. Шуңа, тамашибинлар сәһнидики вақиәләргила әмәс, өз хәлқиниң өтмүши һәққидиму мулаһизә қилиду. Анарханниң паҗиәси – кеңәш идеологияси дәвридә социалистик реализм нуқтисида синипий зиддийәт мәһсули болған иҗтимаий тәңсизлик кәлтүрүп чиқарған паҗиә сүпитидә қаралди. Әслидә, униң йилтизи техиму чоңқур.
Даңлиқ язғучи Чиңғиз Айтматов: «Маңа тәсәлла болидиған нәрсә шуки, худди уруқ ичидә төрәлмә болғинидәк, инсанниң вуҗудидиму балилиқ виждан болиду...» дәп язғинидәк, адәм һаман сәбиниң пак қәлбидики паклиқни издәш билән өтиду. Өмүр йолида бәндини бу дунияниң алдамчи һиссиятлири, мәнпийәт издәш, нәпсаваричилиғи чирмавелип, дунияға көз ачқан пәйттики паклиқтин жирақлаштуруп қойиду. Инсан болуп яралған һәрбир җанниң адаләт, һәқиқәт издиши заман, түзүм өзгәрсиму һаман тохтимайду. Шуңлашқа бүгүнки күндиму, адил җәмийәт қуруш чақириқлири һеликәм өз әһмийитини йоқатмиди. Адаләт издигән адимизатниң өзи адаләтсизликни бәрпа қилиду. Мана бу – аксиома.
Султанбай (Мәһәмдин Савутов), Лозуңбәг (Рисам Мамутов), Әлабай (Халмурат Мунаров), Қадирбай (Дилшат Аманбаев) – мәнпийәт издәп, өз нәпсиниң қуллириға айланғанлар. Йеши чоң Султанбайниң яш қиз Анарханни өз илкигә елишқа урунуши, әйнә шу мәхлуқларға хас һаваю-һәвәс билән нәпсаваричилиғиниң ярқин көрүнүши. Йәнә бир тәрәптин қанун, һоқуқ тәрипидин рәтләнмигән, парихорлуқ овҗ алған җәмийәттә маддий байлиқ егилири билән мүлүкдарлар баш-баштақлиғиниң әвҗигә чиқиши тәбиий һадисә. Шуңлашқа Султанбай Лозуңбәгкә пул берип, һеч әйиви йоқ, пәқәт маңлай тәри билән яшаватқан Анарханниң дадиси Сайитни (Ғәйрәт Тохтибақиев) өзигә қәриздар қилип, ямулға нәзәрбәнд қилиду. Анарханниң аниси Гүлзарә (Саһирәм Шәрипова) йолдишини қутулдуруш мәхситидә Султанбайниң ейтқиниға йәни қизини байға ятлиқ қилишқа амалсиз көниду. Той кечиси Анархан (Дилназ Қавдунова) сөйгини, йәни байниң малийи Һәмра (Ризат Мамутов) билән қечип кетиду. Лекин бу қечиш — бир-биригә муһәббәт бағлиған икки жүрәкниң қошулушила әмәс, адаләт издигән җанларниң өзлири мәнсүп түзүмдин қечишидур. Қараңғу заманда адаләт нурини издигән Сайитниң көзлири кор болиду. Зулмәттин қағҗириған Гүлзарә аниниң жүриги мәңгүлүккә тохтайду. Ата-аниниң төлигән бәдили, келәчәк әвлат үчүн қараңғулуқта йоруқлуқ издәш җәриянидики берилгән қурванлиқтур. Сайит обризи – ғурур билән һәққанийлиқни жүрәк әмри дәп һесаплиған һәқиқий әрниң обризи. Анарханниң қериндиши Ләйлихан (Саида Зайитова) зомигәрләр зулуминиң җараһити түпәйли есидин адишиду. Ләйлиханниң есидин айрилишини истибдатниң бир шәхскила әмәс, бәлки инсанийәт мәнавиятиға салған яриси десәк болиду. Бәхтия мәзинниң (Турған Һезимов) обризи болса, худди гир теши йоқ таразидәк лиңшийдиған, мустәқил ой-пикри йоқ инсанларниң обризи. Униң ойида пәқәт җан беқиш койи.
Һәрқандақ образ вақиәликләр, қариму-қаршилиқлар җәриянида ечилиду. Мениң шәхсий көзқаришимда, «Анархан» драмисиниң бу қетимқи қоюлумида Анархан, Һәмра, Гүлзарә вә Ләйлихан охшаш муһим образлар үчүн вақиәликләр, ички зиддийәтләр, тәврәндүридиған диалог, монологлар йетишмигәндәк тәсират қалдурди. Бәлким, бу әнъәнивий вариантни сақлап қелиш хаһишидин болған болса керәк дәп ойлидим. Бу образлар чарисизликтин, илаҗисизлиқтин азап чекиду, бирақ бу чарисизликтин қутулдуридиған йолни пәқәт Һәмра билән Анарханниң қечишидинла көримиз.
Мәзкүр драма шәриәтни өзлиригә маслаш турувалған жуқарқи тәбәқә вәкиллириниң Анархан билән Һәмрани өлүмгә мәһкүм қилиши билән аяқлишиду. Анархан – бир аилиниң, бир қизниңла паҗиәси әмәс. У һәрбир заманда өзигә орун тапмиған адаләтниң нидаси. Һәр дәвирниң «Султанбайлири» бар. Лекин һәр дәвирниң «Анарханлириму» моҗут. Шуңлашқа «Анархан» – өз дәвридики адаләт үчүн яңриған сада. «Анархан» йәнә өтмүшимиз үстидә қайта ойлиништур. Өткән хаталиқлардин йәкүн чиқирип, Президентимиз тәкитлигән «Қанун билән тәртип, билим билән парасәт үстүнлүк қилған җәмийәт қурушимиз керәк». Шу чағдила мундақ паҗиәләр қайтиланмайду.
Азнат ТАЛИПОВ,
«Uiğur avazi»
https://uyguravazi.kazgazeta.kz/news/53222
Азнат ТАЛИПОВ,
«Uiğur avazi»
https://uyguravazi.kazgazeta.kz/news/53222