Рәсмий тарихи 1934-жилниң 24-сентябридин башлинидиған Қуддус Ғоҗамияров намидики Җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ комедия театри әтә өзиниң 90-мәвсүмини ачмақчи. Кәлгүси жили болса, миллий сәнъитимизниң алтун бөшүгигә айланған ушбу қутлуқ дәргаһниң тәшкил қилинғиниға 90 жил толиду. Бу, әлвәттә, чоң сәнә. Мундақ сәнә һарписида көпчиликниң театрниң бүгүнки нәпәси, сәнәлик йеңи мәвсүм һәққидә әтраплиқ әхбарат алғуси келидиғанлиғи тәбиий. Мәзкүр мақалиниң йезилишиға түрткә болған асасий сәвәпму шу.
Мәлумки, мундақ узун һәм шанлиқ мусапини бесип өтүш Уйғур театри үчүн асан болғини йоқ. Бүгүнки күнгә қәдәр сәнъәт ордисиниң қандақ қийинчилиқларни бешидин өткүзгәнлигини һәммимиз дегидәк яхши билимиз. Чүнки у тоғрилиқ көп ейтилди һәм нурғун йезилди. Шундақ болсиму, театримизниң театр болуп шәкиллинишигә мунасип үлүшини қошқан пешқәдәм сәнъәткарлиримизға билдүргән һөрмитимиз болғай, мошу йәрдә уларниң җапалиқ әмгигигә мунасивәтлик бир-икки еғиз тәсәнна ейтип өткүмиз келиду. Һәқиқәтәнму, мәмликитимиздики академиялик статусқа егә инавәтлик театрлар қатаридин орун алған миллий сәнъитимиз ордисиниң асасини салғучилар өз вақтида шараитниң, кәспий билиминиң йоқлуғиға қаримай, дәсләп йеңи түзүмниң орнитилишиға бағлиқ кәскинләшкән синипий күрәшниң, кейинирәк сәясий тәқипләшләрниң, андин Улуқ Вәтән урушиниң «қар-боранлиқ җудунлириға» бәрдашлиқ берип, униң «ечилмай туруп, солуп кетишигә» йол бәрмигән болса, уларниң варислири устазлириниң ишини шәрәплик давамлаштуруп, уни «дәвир опқанлириға жутқузмай», хәлқимизниң сөйүмлүк мәдәнийәт очиғиға айландурди. Шуниң үчүн әйнә шундақ мурәккәп шараитта театр тәшкил қилип, униң «аяққа турушиға» үлүшини қошқан барлиқ сәнъәткарлиримизға бизниң миннәтдарлиғимиз чәксиз. Бүгүнзә, мундақ вәзипини, әгәр театр тарихини тәхминән басқучларға бөлүп қарайдиған болсақ, уларниң қисмән үчинчи, көпирәк төртинчи вә бәшинчи әвлади давамлаштуруватиду дәп ейтишқа болиду. Әндики гәп, әйнә шу кейинки әвлатниң бу җавапкәрлик һөддисидин қандақ чиқиватқанлиғи тоғрисида болмақчи...
Әлвәттә, театрниң бүгүнки паалийитини у йеңи қурулған яки Кеңәш Иттипақи һөкүм сүргән дәвирдики дәриҗиси билән селиштурушқа болмайду. Һәтта Қазақстан Җумһурийити мустәқилликкә еришкән дәсләпки вақитлардики театр билән һазирқи театр арисида чоң пәриқ мәвҗут. Мундақ пикирни пәқәт Уйғур театриғила әмәс, бәлки елимиздики барлиқ сәнъәт дәргаһлириға мунасивәтликму ейтишқа болиду һәм бу тәбиий һадисә. Сәвәви, вақит өткәнсири, җәмийәтниң һәммә саһалирида өзгиришләрниң йүз беридиғанлиғи ениқ. Бу илим-пәнниң тәрәққий етишигә, адәмләр аң-сәвийәсиниң, инсаний, диний, миллий қәдрийәтләргә нисбәтән көзқарашлириниң өзгиришигә бағлиқ йүз беридиған җәриян. Мәсилән, театр йеңидин қурулған пәйтләрдә әйни замандики вәзийәткә, дөләтлик идеологиягә бола синипий тоқунушларға асасланған сәһнә әсәрлири бесимлиққа егә болса, униңдин кейинки мәзгилләрдә социалистик түзүмниң әвзәлликлирини ипадиләш ғайиси билән суғирилған қоюлумлар кәң қанат яйди. Мустәқилликниң дәсләпки жиллирида болса, миллий роһни көтиридиған тарихий һәм заманивий мавзуларға беғишланған спектакльлар көпәйди. Улар пәқәт мавзу вә мәзмун җәһәттинла өзгирип қалмай, пәйдин-пәй сәһнидә вақиәликни баян қилиш, муһим мәсилиләрни көтириш услублириму башқичә түс алди. Шуңлашқа өз вақтида әң актуал муәммаларға беғишланған вә һәммила тәрәптин тәл-төкүз чиққан айрим қоюлумлар һазирқи заман тамашибинлири үчүн зерикишлик һәм бәкму аддийдәк сезилиши мүмкин. Буниңға һечнемә дегили болмайду. Чүнки, тохтимай сүръәтлик илгириләватқан тәрәққият җәрияниниң өзи адәмләрдин шуни тәләп қилмақта.
Болупму, кейинки 20 – 30 жилниң ичидә биз яшаватқан җәмийәттә кәскин өзгиришләр йүз бәрди. Узун жиллар давамида шәкилләнгән илгәрки қәдрийәтләрниң орнини илим-пәнниң риваҗлинишиға, йеңи технологияләрниң җарий қилинишиға бағлиқ күндилик турмушумизда кәң қоллинишқа егә болған васитиләр, аң-сәвийәмиздин чоңқур орун алған йеңи чүшәнчиләр ишғал қиливалди. Шуниң тәсиридин башқа саһаларға охшашла әдәбият билән сәнъәткә болған көзқарашму түп-асасидин өзгәрди. Бурун адәмләр гезит-журнал, китап-мәҗмуәләрни оқушқа, театр вә киноханиларға беришқа интайин қизиқип, бу йөнилиштики йеңилиқларниң бириниму диққәт нәзәридин чәттә қалдурмаслиққа тиришса, бара-бара таллап, дит-талғимиға мувапиқ кәлгәнлири биләнла тонушуш үчүн вақит сәрип қилидиған болди. Демәк, бүгүнки заман адәмлириниң, җүмлидин тамашибинларниң, көзи очуқ, тәпәккүр қилиш даириси кәң, тәливи үстүн. Мана мошундақ шараитта көпэтнослуқ Қазақстан хәлқиниң, униң ичидә пүткүл уйғур җамаәтчилигиниң үмүт-ишәнчисини «һапашлиған» миллий театрниң тәрәққият йөнилишини тоғра һәм заман тәләплиригә мувапиқ бәлгүләшниң нәқәдәр җавапкәр вәзипә екәнлигини тәсәввур қиливелиш анчә қийин болмиса керәк. Униң үстигә биз охшаш сәнъәтниң драма, фольклор, уссул вә эстрада қатарлиқ бирнәччә тармиғи бойичә қатар паалийәт елип баридиған академиялик статусқа егә театр паалийитини равурус уюштуруш хелила көп әмгәкни тәләп қилиду. Биз буни яхши чүшинимиз. Амма мәсилини чүшиниш – бөләк, әнди уни һәл қилишниң йоллирини тепиш – тамамән башқа гәп.
Бу йосунда сөз қозғайдиған болсақ, әң алди билән театримизниң драмилиқ йөнилиштики паалийитигә кәңирәк тохтилишқа тоғра келиду. Сәвәви, қурулуми бизгә охшайдиған театрларниң һәммисидә дегидәк драминиң егиләйдиған орни алаһидә. Иҗадий коллективниң умумпаалийитигә баһа берилгәндиму, биринчи новәттә, әйнә шу репертуаридики драмилиқ әсәрләр сүпитиниң инавәткә елинидиғанлиғиму шу сәвәптин.
Худаға шүкри, 90 жил ичидә бизниң сәһнимиздиму башқа тиллардин тәрҗимә қилинған классик әсәрләр билән бирқатарда «Анархан», «Ғерип-Сәнәм», «Назугум» охшаш утуқлуқ сәһниләштүрүлгән өз драматурглиримизниң иҗадиға мәнсүп спектакльлар қоюлди. Бүгүнки күнгә қәдәр бир әмәс, бәлки бирнәччә әвлатниң әйнә шу қоюлумларни көрүп, шулар асасида тәрбийиләнгәнлигини инкар қилмаймиз һәм уларни миллий драматургиямизниң алтун ғәзниси дәп һесаплаймиз. Хәлқимизниң тарихиға, һаят тәризигә, еғир турмушиға беғишланған мундақ әсәрләр театр репертуарида һазирму бар вә келәчәктиму шундақ болуп қалидиғанлиғиға ишәнчимиз камил. Чүнки, буниң һәммиси миллитимиз, миллитимизниң истиқбали үчүн, өсүп келиватқан яш әвлат үчүн һаҗәт қоюлумлар. Амма биз, өзимизниң ХХІ әсирдә һаят кәчүрүватқанлиғимизни, дунияда, әтрапимиздики башқа хәлиқләрниң мәдәний һаятида көплигән җиддий өзгиришләрниң йүз бериватқанлиғини ядимиздин чиқирип қоймаслиғимиз керәк. Әгәр уларға әһмийәт бәрмәй, «өзимизниң қазинида өзимиз қайнап» жүрүверидикәнмиз, у чағда биздә һечқандақ тәрәққият болмайду. Шуңлашқа театр коллективи һазир чоң иҗадий издиниш җәриянини бешидин өткүзүватиду дәп ейтишқа болиду. Бирақ, бу йөнилиштә бизни «хәп» дегүзүватқан, көңүлгә пүккән мәхсәтлиримизни әмәлгә ашурушқа тосалғу болуватқан мәсилиләрму йетәрлик. Болупму, хәлқимизниң һаят тәризини яхши билидиған, илғар пикирлик, көзқарашлири заман тәләплиригә уйғун, йеңичә ойлайдиған миллий кадрларниң, җүмлидин драматурглар билән режиссерларниң йоқлуғи очуқ байқалмақта. Биз, яхши пьесиларни йезишқа җәлип қилиш мәхситидә, бирқатар тәҗрибилик қәләм саһиплири биләнму, яш иҗаткарлар биләнму учришип, сөһбәтләштуқ. Келәчәктә яхши режиссер болидуғу дегән үмүттә, айрим яш мутәхәссисләрниң иҗадий ишлишигиму мүмкинчилик яритип бериватимиз. Лекин, бу ишлиримиз техи нәтиҗә бәргини йоқ. Шуңлашқа, һазирчә, қолда барға шүкүр қилишқа, тәрҗимә әсәрләрни таллашқа, уларни қоюш үчүн бәзидә чәттин режиссерларни чақиришқа мәҗбур болуватимиз. Мәхситимиз – бүгүнки күнниң муһим мәсилилирини мунасип дәриҗидә сәһнидә көрситип, тамашибинларниң көңлидин чиқиш вә шу арқилиқ миллий сәнъитимизни риваҗландуруш. Биздә буниңдин башқа ой йоқ. Һазир – қетип, қатмаллишип кәткән кона чүшәнчиләрдин қутулушқа интиливатқан, уларға нисбәтән көзқарашлар кәскин өзгәргән заман. Бүгүнки күндә, илгәркидәк, бирәр вақиәликни баштин аяқ, жипидин жиңнисигичә тәпсилий баян қилиш, тамашибинниң ойлинишиға пурсәт бәрмәй, һәтта хуласисиниму тәйяр һаләттә көрситип бериш тәләп қилинмайду. Чүнки, ундақ спектакльлар һәрхил мәнбәләр арқилиқ «дуния мөҗүзилири» тоғрилиқ әхбаратларға ғәриқ болуп кәткән вә көплигән мәсилиләрни асанла чүшинивалидиған әйни дәвир тамашибинлири үчүн анчә қизиқ әмәс. Әксичә, һазир вақит биздин вақиәликни ихчам шәкилдә баян қилишни, әһвални образлиқ чүшәндүрүшни, җавап издәшни тамашибинларниң илкигә қалдурушни тәләп қилмақта. Өткән мәвсүмдә қоюлған Карел Чапекниң «Мәшһүр Гален» (режиссери Гаухар Адай) вә Гүлбаһар Насированиң «Мениң билән муңдашқин...» (режиссери Елик Нурсултан) намлиқ спектакльлири – мәлум дәриҗидә әйнә шу тәләпләргә җавап беридиған қоюлумлар. Мошу йәрдә театримизниң «Мәшһур Гален» спектакли билән М.Әвезовниң 125 жиллиғиға беғишланған хәлиқара фестивальға қатнишип, алдинқи үчлүктин орун алғанлиғини йәнә бир қетим әслитип өтсәк артуқ болмас. Әслидә бу иҗадий коллектив иқтидариниң жуқурилиғиға, тиришип әмгәк қилса, көп нәрсиләргә қадир екәнлигигә купайә. Шуңлашқа бизниң бу йөнилиштики издинишлиримиз һелиму давамлишиватиду вә кәлгүсидиму тохтимайду.
Мәлумки, «Он икки муқамдәк» сәнъәт дурданисини яратқан хәлқимиз һаятида нахша-саз әзәлдинла алаһидә орун егиләйду. Бу җәһәттин мошу күнгә қәдәр бизниң һечкимдин кам болмай келиватқанлиғимиз хошал боларлиқ әһвал. Мәйли Қазақстанда болсун, мәйли тарихий Вәтинимиздә яки башқа мәмликәтләрдә болсун, уйғурчә йеңи нахшилар давамлиқ иҗат қилинип кәлмәктә. Уларниң һәммисини «сүпәтлик» дәп ейтишқа болмисиму, арисида яхши чиққан нахшиларниң барлиғиға көз жумалмаймиз. Һазир йеңилиқ тез тарайдиған заман болғачқа, ундақ нахшиларниң содиси бәк иштик. Чүнки, риқабәтчилик күчәйгән бүгүнки таңда, нахшичиларниң һәммиси дегидәк, йеңи иҗат қилинған нахшиларни чапсан өзләштүрүп, уни иҗра қилишқа, яхши нахшиниң дәсләпки орунлиғучилиридин болушқа алдирайду. Биз концертлиқ программиларни тәйярлиғанда, нахша-сазларниң әйнә шу тәрәплиригиму алаһидә көңүл бөлүмиз. Сәвәви, «мону яхши» дәп, той-төкүн, мәшрәпләрдә һәркүни дегидәк ейтилип жүргән нахшиларни кәспий театрниң сәһнисигә елип чиқишқа болмайду. Униң нахшичи үчүнму, сәнъитимиз дәргаһи үчүнму аброй елип кәлмәйдиғанлиғи ениқ. Һәрқандақ театрниң өз алаһидилиги, тамашибинни җәлип қилидиған тәрәплири болуш керәк. Униңда паалийәт елип бериватқан артистларму шуниңға мувапиқ келиши лазим. Шуңлашқа биз, һәрбир концертлиқ программини түзгәндә, мүмкинқәдәр, йеңи иҗат қилинған, көрүнгән сәнъәткар орунлашқа җүръәт қилалмайдиған нахша-сазларни, уссулларни киргүзүшкә тиришимиз. Бу «Нава» фольклор вә «Рухсарә» уссул ансамбльлириниң һәм шундақла эстрада топиниң паалийәтлиридә яққал көрүнүп туриду. Өткән мәвсүм җәриянида уларниң һәмкарлиғида көпчилик диққитигә тәғдим қилинған концертлиқ программилар, шуниң ичидә тамашибинлар тәрипидин интайин қизғин қарши елинған «Өзһал» муқами билән Нуралим Варисовниң «Баһардики нахша» намлиқ йәккә концерти җамаәтчиликниң ядида болса керәк.
Бийил театр 90-мәвсүмини ечиватиду. Шуңлашқа биз бу сәнәлик мәвсүмгә молҗаланған репертуарни түзгәндә, жуқуридикидәк көпчиликниң хатирисидә узақ сақлинидиған, тәсирлик, сүпәтлик қоюлумларниң мол болушиға әһмийәт бәрдуқ. Йеңи мәвсүм исми уйғур җамаәтчилигигә яхши тонуш режиссер һәм драматург Әкрәм Әхмәтовниң «Махмут Қәшқәрий» намлиқ тарихий драмиси билән ечилиду. Мәзкүр спектакль буниңдин хелә жиллар муқәддәм һели мәрһум режиссер Муһит Һезимов тәрипидин сәһниләштүрүлгән еди. Шу нусха бойичә бу қетим уни пьеса муәллипиниң өзи әслигә кәлтүрди. Буниңдин башқа йеңи мәвсүмдә тамашибинлар диққитигә Елик Нурсултанниң режиссерлуғида сәһниләштүрүлгән Г.Лоркиниң (уйғур тилиға тәрҗимә қилған Г.Насирова) «Бернарда Альбиниң өйи» вә Гауһар Адай тәрипидин қоюлған Б.Джаникашвилиниң «Войнушка» спектакльлириниң премьерилирини тәғдим қилмақчимиз. Сөзниң ухтиси кәлгәндә шуниму ейтип өтүш керәкки, кейинки қоюлум мошу жилниң июль ейида Грузияниң Озургети шәһиридә болуп өткән грузин хәлиқ язғучиси Нодар Думбадзе намидики IV хәлиқара театрлар фестивалиға қатнишип, «Әң яхши режиссер» номинацияси бойичә ғалип чиқти һәм Евразия театрлар ассоциацияси фондиниң «Әң яхши интерпретация» дегән мәхсус мукапитиға сазавәр болди. Бийилқи мәвсүмдә тамашибинлар шундақла У.Гаджибековниң «Аршин мал алан» комедиясиниң премьериси биләнму тонушиду. Миллий сәһнимиздә бурун қоюлған мәзкүр спектакльни бу дөрән театримизниң режиссери Әзиз Искәндәров қайта сәһниләштүрмәкчи.
Әнди концертлиқ программиларға тохталсақ, бийил биз «Нава», «Рухсарә» ансамбльлириниң вә драма трупписиниң иштрак қилишида чоң музыкилиқ лайиһә тәйярлаватимиз. Театрлаштурулған бу концертни чоңларниңму, яшларниңму яқтуруп тамашә қилиши үчүн сәнъәткарлиримиз тиришип тәр төкмәктә. Шундақла йеңи мәвсүмдә көпчилик диққитигә тәғдим қилинидиған «Әҗәм» муқами билән талантлиқ нахшичи Луиза Розахунованиң йәккә концертиниму сәнъәтсөйәр хәлқимизниң қизғин қарши алидиғанлиғиға үмүтимиз зор. Әнди, әнъәнә бойичә, Йеңи жил һарписида бирнәччә күн давамида қоюлидиған «Тәбәссүм» һәзил программиси тамашибинлар үчүн һәқиқий мәнасида күтүлмигән соға болиду дәп ойлаймиз.
Бу ейтқанлиримизниң һәммиси – йеңи мәвсүмниң пәқәт Йеңи жилғичә болған мәзгил ичидә көрситишкә молҗаланған премьерилар. Демәк, һәр айға икки-үчтин йеңи қоюлум тоғра келиду дегән сөз. Әнди бу җәриянда, уларға қошумчә, театр репертуаридин турақлиқ орун алған һәрхил жанрдики чоңларға вә балиларға беғишланған башқа спектакльларниңму қатар қоюлидиғанлиғини инавәткә алсақ, йеңи мәвсүмдики репертуаримизниң нәқәдәр зичлиғини қисмән тәсәввур қиливелишқа болиду.
Мақалимизниң ахирида, йәнә бир нәрсини ейтип өткүмиз келидуки, театр – иҗадий паалийәтләрла әмәс, шуниң билән биллә мәмурий-тәшкилий ишларму қайнап турған дәргаһ. Сәвәви, һәрбир хадимниң иҗадий ишлишигә шараит яритиш, иҗтимаий әһвалини яхшилашқа әһмийәт бериш, әмгигини мунасип баһалаш, һаҗәтлик нәрсиләр билән тәминләш, тамашибин жиғиш, уларниң көңүлдикидәк дәм елип кетишигә имканийәт яритиш, гастрольларни уюштуруш, рәсмий идариләр билән ишләш охшаш мәсилиләрму интайин нурғун әмгәкни вә вақитни тәләп қилиду. Шуңлашқа өткән жили биз билетларни «Тикетон» сайти арқилиқ сетишни йолға қоюп, бу ишни бираз рәткә селивалдуқ. Бир яхши йери, дунияниң һәрқандақ нуқтисида яшаватқан қериндишимиз, һазир әйнә шу сайт арқилиқ өйдин чиқмайла билет сетивелиш мүмкинчилигигә егә болди. Бийилқи мәвсүмдиму тамашибинлиримиз билет сетивелишниң бу қолайлиқ усулидин пайдилиналайду.
Буниңдин башқа һазир биз театримизниң интернеттики рәсмий сайтини толуқ йеңилаватимиз. Келәчәктә халиғучиларниң у арқилиқ Уйғур театри вә униңда хизмәт қиливатқан хадимлар, болуватқан йеңилиқлар һәққидә үч тилда, йәни уйғурчә, қазақчә вә русчә әхбаратларни елишиға имканийәт яритилиду. Шуниң билән биллә театр йенида тәшкил қилинған мирасгаһни һамийлар ианә қилған мәбләғ һесавиға заман тәләплиригә уйғун қайта җөндәп, мәзмун-маһийитини техиму бейитишни мәхсәт қиливатимиз. Әйни вақитта дәргаһимизда буниңға җавапкәр мәхсус топ қурулуп, улар тәйярлиқ ишлирини башлавәтти. Худайим буйриса, сайтму, мирасгаһму 16-декабрь – Мустәқиллик күнидә ишқа қошулидиған болиду.
Сәнәлик йеңи мәвсүм һарписида бизниң тамашибинлиримизға йәткүзмәкчи болған асасий йеңилиқлиримиз мана мошулардин ибарәт. Әнди уларниң қандақ дәриҗидә әмәлгә ашурулғанлиғиға, сүпитигә көпчиликниң өзи баһа бериду дәп ойлаймиз. Мошу йәрдә тамашибинлиримизниң утуқ вә камчилиқлиримиз һәққидә ейтқан һәрқандақ сәмимий пикри бизни миллий сәнъитимизни риваҗландуруш йолида иҗадий издинип ишләшкә дәвәт қилидиғанлиғини алаһидә тәкитләп өткүмиз келиду. Буниң үчүн пәқәт театримизни зиярәт қилип, репертуаримиздики концерт-спектакльларни давамлиқ көрүп туруш һаҗәттур. Қени ундақ болса, һәммиңларни миллий мәдәнийитимизниң очиғи болған Уйғур театриниң йеңи мәвсүмигә тәклип қилимиз.
Дилмурат БАҺАРОВ,
Қ.Ғоҗамияров намидики Җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ комедия театри мудириниң вәзиписини орунлиғучи, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби
Зоқ алурмиз «Наваниң» навасидин
Зоқ алурмиз «Наваниң» навасидин,
Көңүл яйрап гөзəл күйлəр садасидин.
Гоя башлар сəйлигə чар баққа,
Сөйүндүрүп баһарниң һавасидин!
1.Сатар
Махтансаң муқамға җор сатариң бар,
Сазидин көңүллəр хуш баһариң бар.
Əсирлəрдин яңриған навасиниң,
Пəйзидин қувəт алған мадариң бар!
2.Тəмбур
Яңриса тəмбур күйи һөзүр берип,
Зоқ əйлəйду гүлшəндин булбул келип.
Қонармиш һəтта униң қулиғиға,
Сайримаққа түгимəс илһам елип!
3.Дутар
Хəлқимизниң муңиға муңдаш дутар,
Ашиқларға һəмнəпəс сирдаш дутар.
Яңриса тарлиридин сирлиқ күйлəр,
Һөзүр алур мөтивəр, һəм яш дутар!
4.Дап
Дап гоя карванбеши сазға рəһбəр,
Удар билəн ритмини тоғра тəңшəр.
Дап барки саз-нəғмидə җошқунлуқ бар,
Роһлинип уссулда зəп,барчə қəйсəр!
5.Равап
Ташвай вə һелим,Селим чалған равап,
Ишқида жүрəк көйүп гоя кавап.
Əшу сирлиқ равапни қурал қилип,
Залимларниң зулмиға бəргəн җавап!
6.Хуштар
Күйгə гүлдəк рəң берур аңрап хуштар,
Навасини аңлимаққа барчə хуштар.
Төкүлгəндə таридин əвришим күй,
Көңүл ичрə қайғу-ғəмни дəрру уштар!
7. Чаң
Өзгичə зоқ беғишлар сехирлиқ чаң,
Зилва үни яңрайду кəлтүрүп чаң.
Парасəтлик əҗдатлар əшкəн əсла ,
Тарлириму тавланған мустəһкəм гаң!
8.Ғеҗəк
Ғеҗəк күйи қошулса яңрар мəрғул,
Мəһлия аңа һəтта каккук,булбул.
Ғеҗəк билəн əвҗигə чиқса нəғмə,
Қиз-жигитлəр башлайду дəрру уссул!
9. Нəй
Яңриса шунчə гөзəл нəй наваси,
Гоя йəлпүп өткəндəк таң сабаси.
Дастан,мəрғул, мəшрəпкə җор болғанда,
Вадиларни қучуп сөйəр һəм садаси!
10. Қалун
Күй төккəндə сехирлиқ қалун тари,
Аңлинар əҗдатларниң аһу-зари.
Нəғмигə қошулғанда зил авази,
Əл қəлбиниң ойғинар иптихари!
11.Нағра-сүнəй
Хошаллиқни күйлəйду нағра-сүнəй,
Һейт-айəм,той-төкүндə яңрап əттəй.
Хуш кəйпият беғишлап жут əһлигə,
Əвҗигə көтүриду сазни һəй-һəй!
12.Сапайə
Мəшрəпкə улашқанда мəрғул, дастан,
Сапайə садасидин барчə һəйран.
Дап, сапайə бəслишип яңриғанда,
Əһли сорун уссулда қилур җəвлан!!!
***
«Нава» барки яңрайду нахша-сазлар,
Самада қанат қеқип шох пəрвазлар.
Мəлһəм болуп қандурар тəшналиқни,
Яшартқандəк дилларни баһар-язлар!!!
ШӘМСИМУҺӘММӘД
Панфилов наһийәси
https://uyguravazi.kazgazeta.kz/news/49809
Мәлумки, мундақ узун һәм шанлиқ мусапини бесип өтүш Уйғур театри үчүн асан болғини йоқ. Бүгүнки күнгә қәдәр сәнъәт ордисиниң қандақ қийинчилиқларни бешидин өткүзгәнлигини һәммимиз дегидәк яхши билимиз. Чүнки у тоғрилиқ көп ейтилди һәм нурғун йезилди. Шундақ болсиму, театримизниң театр болуп шәкиллинишигә мунасип үлүшини қошқан пешқәдәм сәнъәткарлиримизға билдүргән һөрмитимиз болғай, мошу йәрдә уларниң җапалиқ әмгигигә мунасивәтлик бир-икки еғиз тәсәнна ейтип өткүмиз келиду. Һәқиқәтәнму, мәмликитимиздики академиялик статусқа егә инавәтлик театрлар қатаридин орун алған миллий сәнъитимиз ордисиниң асасини салғучилар өз вақтида шараитниң, кәспий билиминиң йоқлуғиға қаримай, дәсләп йеңи түзүмниң орнитилишиға бағлиқ кәскинләшкән синипий күрәшниң, кейинирәк сәясий тәқипләшләрниң, андин Улуқ Вәтән урушиниң «қар-боранлиқ җудунлириға» бәрдашлиқ берип, униң «ечилмай туруп, солуп кетишигә» йол бәрмигән болса, уларниң варислири устазлириниң ишини шәрәплик давамлаштуруп, уни «дәвир опқанлириға жутқузмай», хәлқимизниң сөйүмлүк мәдәнийәт очиғиға айландурди. Шуниң үчүн әйнә шундақ мурәккәп шараитта театр тәшкил қилип, униң «аяққа турушиға» үлүшини қошқан барлиқ сәнъәткарлиримизға бизниң миннәтдарлиғимиз чәксиз. Бүгүнзә, мундақ вәзипини, әгәр театр тарихини тәхминән басқучларға бөлүп қарайдиған болсақ, уларниң қисмән үчинчи, көпирәк төртинчи вә бәшинчи әвлади давамлаштуруватиду дәп ейтишқа болиду. Әндики гәп, әйнә шу кейинки әвлатниң бу җавапкәрлик һөддисидин қандақ чиқиватқанлиғи тоғрисида болмақчи...
Әлвәттә, театрниң бүгүнки паалийитини у йеңи қурулған яки Кеңәш Иттипақи һөкүм сүргән дәвирдики дәриҗиси билән селиштурушқа болмайду. Һәтта Қазақстан Җумһурийити мустәқилликкә еришкән дәсләпки вақитлардики театр билән һазирқи театр арисида чоң пәриқ мәвҗут. Мундақ пикирни пәқәт Уйғур театриғила әмәс, бәлки елимиздики барлиқ сәнъәт дәргаһлириға мунасивәтликму ейтишқа болиду һәм бу тәбиий һадисә. Сәвәви, вақит өткәнсири, җәмийәтниң һәммә саһалирида өзгиришләрниң йүз беридиғанлиғи ениқ. Бу илим-пәнниң тәрәққий етишигә, адәмләр аң-сәвийәсиниң, инсаний, диний, миллий қәдрийәтләргә нисбәтән көзқарашлириниң өзгиришигә бағлиқ йүз беридиған җәриян. Мәсилән, театр йеңидин қурулған пәйтләрдә әйни замандики вәзийәткә, дөләтлик идеологиягә бола синипий тоқунушларға асасланған сәһнә әсәрлири бесимлиққа егә болса, униңдин кейинки мәзгилләрдә социалистик түзүмниң әвзәлликлирини ипадиләш ғайиси билән суғирилған қоюлумлар кәң қанат яйди. Мустәқилликниң дәсләпки жиллирида болса, миллий роһни көтиридиған тарихий һәм заманивий мавзуларға беғишланған спектакльлар көпәйди. Улар пәқәт мавзу вә мәзмун җәһәттинла өзгирип қалмай, пәйдин-пәй сәһнидә вақиәликни баян қилиш, муһим мәсилиләрни көтириш услублириму башқичә түс алди. Шуңлашқа өз вақтида әң актуал муәммаларға беғишланған вә һәммила тәрәптин тәл-төкүз чиққан айрим қоюлумлар һазирқи заман тамашибинлири үчүн зерикишлик һәм бәкму аддийдәк сезилиши мүмкин. Буниңға һечнемә дегили болмайду. Чүнки, тохтимай сүръәтлик илгириләватқан тәрәққият җәрияниниң өзи адәмләрдин шуни тәләп қилмақта.
Болупму, кейинки 20 – 30 жилниң ичидә биз яшаватқан җәмийәттә кәскин өзгиришләр йүз бәрди. Узун жиллар давамида шәкилләнгән илгәрки қәдрийәтләрниң орнини илим-пәнниң риваҗлинишиға, йеңи технологияләрниң җарий қилинишиға бағлиқ күндилик турмушумизда кәң қоллинишқа егә болған васитиләр, аң-сәвийәмиздин чоңқур орун алған йеңи чүшәнчиләр ишғал қиливалди. Шуниң тәсиридин башқа саһаларға охшашла әдәбият билән сәнъәткә болған көзқарашму түп-асасидин өзгәрди. Бурун адәмләр гезит-журнал, китап-мәҗмуәләрни оқушқа, театр вә киноханиларға беришқа интайин қизиқип, бу йөнилиштики йеңилиқларниң бириниму диққәт нәзәридин чәттә қалдурмаслиққа тиришса, бара-бара таллап, дит-талғимиға мувапиқ кәлгәнлири биләнла тонушуш үчүн вақит сәрип қилидиған болди. Демәк, бүгүнки заман адәмлириниң, җүмлидин тамашибинларниң, көзи очуқ, тәпәккүр қилиш даириси кәң, тәливи үстүн. Мана мошундақ шараитта көпэтнослуқ Қазақстан хәлқиниң, униң ичидә пүткүл уйғур җамаәтчилигиниң үмүт-ишәнчисини «һапашлиған» миллий театрниң тәрәққият йөнилишини тоғра һәм заман тәләплиригә мувапиқ бәлгүләшниң нәқәдәр җавапкәр вәзипә екәнлигини тәсәввур қиливелиш анчә қийин болмиса керәк. Униң үстигә биз охшаш сәнъәтниң драма, фольклор, уссул вә эстрада қатарлиқ бирнәччә тармиғи бойичә қатар паалийәт елип баридиған академиялик статусқа егә театр паалийитини равурус уюштуруш хелила көп әмгәкни тәләп қилиду. Биз буни яхши чүшинимиз. Амма мәсилини чүшиниш – бөләк, әнди уни һәл қилишниң йоллирини тепиш – тамамән башқа гәп.
Бу йосунда сөз қозғайдиған болсақ, әң алди билән театримизниң драмилиқ йөнилиштики паалийитигә кәңирәк тохтилишқа тоғра келиду. Сәвәви, қурулуми бизгә охшайдиған театрларниң һәммисидә дегидәк драминиң егиләйдиған орни алаһидә. Иҗадий коллективниң умумпаалийитигә баһа берилгәндиму, биринчи новәттә, әйнә шу репертуаридики драмилиқ әсәрләр сүпитиниң инавәткә елинидиғанлиғиму шу сәвәптин.
Худаға шүкри, 90 жил ичидә бизниң сәһнимиздиму башқа тиллардин тәрҗимә қилинған классик әсәрләр билән бирқатарда «Анархан», «Ғерип-Сәнәм», «Назугум» охшаш утуқлуқ сәһниләштүрүлгән өз драматурглиримизниң иҗадиға мәнсүп спектакльлар қоюлди. Бүгүнки күнгә қәдәр бир әмәс, бәлки бирнәччә әвлатниң әйнә шу қоюлумларни көрүп, шулар асасида тәрбийиләнгәнлигини инкар қилмаймиз һәм уларни миллий драматургиямизниң алтун ғәзниси дәп һесаплаймиз. Хәлқимизниң тарихиға, һаят тәризигә, еғир турмушиға беғишланған мундақ әсәрләр театр репертуарида һазирму бар вә келәчәктиму шундақ болуп қалидиғанлиғиға ишәнчимиз камил. Чүнки, буниң һәммиси миллитимиз, миллитимизниң истиқбали үчүн, өсүп келиватқан яш әвлат үчүн һаҗәт қоюлумлар. Амма биз, өзимизниң ХХІ әсирдә һаят кәчүрүватқанлиғимизни, дунияда, әтрапимиздики башқа хәлиқләрниң мәдәний һаятида көплигән җиддий өзгиришләрниң йүз бериватқанлиғини ядимиздин чиқирип қоймаслиғимиз керәк. Әгәр уларға әһмийәт бәрмәй, «өзимизниң қазинида өзимиз қайнап» жүрүверидикәнмиз, у чағда биздә һечқандақ тәрәққият болмайду. Шуңлашқа театр коллективи һазир чоң иҗадий издиниш җәриянини бешидин өткүзүватиду дәп ейтишқа болиду. Бирақ, бу йөнилиштә бизни «хәп» дегүзүватқан, көңүлгә пүккән мәхсәтлиримизни әмәлгә ашурушқа тосалғу болуватқан мәсилиләрму йетәрлик. Болупму, хәлқимизниң һаят тәризини яхши билидиған, илғар пикирлик, көзқарашлири заман тәләплиригә уйғун, йеңичә ойлайдиған миллий кадрларниң, җүмлидин драматурглар билән режиссерларниң йоқлуғи очуқ байқалмақта. Биз, яхши пьесиларни йезишқа җәлип қилиш мәхситидә, бирқатар тәҗрибилик қәләм саһиплири биләнму, яш иҗаткарлар биләнму учришип, сөһбәтләштуқ. Келәчәктә яхши режиссер болидуғу дегән үмүттә, айрим яш мутәхәссисләрниң иҗадий ишлишигиму мүмкинчилик яритип бериватимиз. Лекин, бу ишлиримиз техи нәтиҗә бәргини йоқ. Шуңлашқа, һазирчә, қолда барға шүкүр қилишқа, тәрҗимә әсәрләрни таллашқа, уларни қоюш үчүн бәзидә чәттин режиссерларни чақиришқа мәҗбур болуватимиз. Мәхситимиз – бүгүнки күнниң муһим мәсилилирини мунасип дәриҗидә сәһнидә көрситип, тамашибинларниң көңлидин чиқиш вә шу арқилиқ миллий сәнъитимизни риваҗландуруш. Биздә буниңдин башқа ой йоқ. Һазир – қетип, қатмаллишип кәткән кона чүшәнчиләрдин қутулушқа интиливатқан, уларға нисбәтән көзқарашлар кәскин өзгәргән заман. Бүгүнки күндә, илгәркидәк, бирәр вақиәликни баштин аяқ, жипидин жиңнисигичә тәпсилий баян қилиш, тамашибинниң ойлинишиға пурсәт бәрмәй, һәтта хуласисиниму тәйяр һаләттә көрситип бериш тәләп қилинмайду. Чүнки, ундақ спектакльлар һәрхил мәнбәләр арқилиқ «дуния мөҗүзилири» тоғрилиқ әхбаратларға ғәриқ болуп кәткән вә көплигән мәсилиләрни асанла чүшинивалидиған әйни дәвир тамашибинлири үчүн анчә қизиқ әмәс. Әксичә, һазир вақит биздин вақиәликни ихчам шәкилдә баян қилишни, әһвални образлиқ чүшәндүрүшни, җавап издәшни тамашибинларниң илкигә қалдурушни тәләп қилмақта. Өткән мәвсүмдә қоюлған Карел Чапекниң «Мәшһүр Гален» (режиссери Гаухар Адай) вә Гүлбаһар Насированиң «Мениң билән муңдашқин...» (режиссери Елик Нурсултан) намлиқ спектакльлири – мәлум дәриҗидә әйнә шу тәләпләргә җавап беридиған қоюлумлар. Мошу йәрдә театримизниң «Мәшһур Гален» спектакли билән М.Әвезовниң 125 жиллиғиға беғишланған хәлиқара фестивальға қатнишип, алдинқи үчлүктин орун алғанлиғини йәнә бир қетим әслитип өтсәк артуқ болмас. Әслидә бу иҗадий коллектив иқтидариниң жуқурилиғиға, тиришип әмгәк қилса, көп нәрсиләргә қадир екәнлигигә купайә. Шуңлашқа бизниң бу йөнилиштики издинишлиримиз һелиму давамлишиватиду вә кәлгүсидиму тохтимайду.
Мәлумки, «Он икки муқамдәк» сәнъәт дурданисини яратқан хәлқимиз һаятида нахша-саз әзәлдинла алаһидә орун егиләйду. Бу җәһәттин мошу күнгә қәдәр бизниң һечкимдин кам болмай келиватқанлиғимиз хошал боларлиқ әһвал. Мәйли Қазақстанда болсун, мәйли тарихий Вәтинимиздә яки башқа мәмликәтләрдә болсун, уйғурчә йеңи нахшилар давамлиқ иҗат қилинип кәлмәктә. Уларниң һәммисини «сүпәтлик» дәп ейтишқа болмисиму, арисида яхши чиққан нахшиларниң барлиғиға көз жумалмаймиз. Һазир йеңилиқ тез тарайдиған заман болғачқа, ундақ нахшиларниң содиси бәк иштик. Чүнки, риқабәтчилик күчәйгән бүгүнки таңда, нахшичиларниң һәммиси дегидәк, йеңи иҗат қилинған нахшиларни чапсан өзләштүрүп, уни иҗра қилишқа, яхши нахшиниң дәсләпки орунлиғучилиридин болушқа алдирайду. Биз концертлиқ программиларни тәйярлиғанда, нахша-сазларниң әйнә шу тәрәплиригиму алаһидә көңүл бөлүмиз. Сәвәви, «мону яхши» дәп, той-төкүн, мәшрәпләрдә һәркүни дегидәк ейтилип жүргән нахшиларни кәспий театрниң сәһнисигә елип чиқишқа болмайду. Униң нахшичи үчүнму, сәнъитимиз дәргаһи үчүнму аброй елип кәлмәйдиғанлиғи ениқ. Һәрқандақ театрниң өз алаһидилиги, тамашибинни җәлип қилидиған тәрәплири болуш керәк. Униңда паалийәт елип бериватқан артистларму шуниңға мувапиқ келиши лазим. Шуңлашқа биз, һәрбир концертлиқ программини түзгәндә, мүмкинқәдәр, йеңи иҗат қилинған, көрүнгән сәнъәткар орунлашқа җүръәт қилалмайдиған нахша-сазларни, уссулларни киргүзүшкә тиришимиз. Бу «Нава» фольклор вә «Рухсарә» уссул ансамбльлириниң һәм шундақла эстрада топиниң паалийәтлиридә яққал көрүнүп туриду. Өткән мәвсүм җәриянида уларниң һәмкарлиғида көпчилик диққитигә тәғдим қилинған концертлиқ программилар, шуниң ичидә тамашибинлар тәрипидин интайин қизғин қарши елинған «Өзһал» муқами билән Нуралим Варисовниң «Баһардики нахша» намлиқ йәккә концерти җамаәтчиликниң ядида болса керәк.
Бийил театр 90-мәвсүмини ечиватиду. Шуңлашқа биз бу сәнәлик мәвсүмгә молҗаланған репертуарни түзгәндә, жуқуридикидәк көпчиликниң хатирисидә узақ сақлинидиған, тәсирлик, сүпәтлик қоюлумларниң мол болушиға әһмийәт бәрдуқ. Йеңи мәвсүм исми уйғур җамаәтчилигигә яхши тонуш режиссер һәм драматург Әкрәм Әхмәтовниң «Махмут Қәшқәрий» намлиқ тарихий драмиси билән ечилиду. Мәзкүр спектакль буниңдин хелә жиллар муқәддәм һели мәрһум режиссер Муһит Һезимов тәрипидин сәһниләштүрүлгән еди. Шу нусха бойичә бу қетим уни пьеса муәллипиниң өзи әслигә кәлтүрди. Буниңдин башқа йеңи мәвсүмдә тамашибинлар диққитигә Елик Нурсултанниң режиссерлуғида сәһниләштүрүлгән Г.Лоркиниң (уйғур тилиға тәрҗимә қилған Г.Насирова) «Бернарда Альбиниң өйи» вә Гауһар Адай тәрипидин қоюлған Б.Джаникашвилиниң «Войнушка» спектакльлириниң премьерилирини тәғдим қилмақчимиз. Сөзниң ухтиси кәлгәндә шуниму ейтип өтүш керәкки, кейинки қоюлум мошу жилниң июль ейида Грузияниң Озургети шәһиридә болуп өткән грузин хәлиқ язғучиси Нодар Думбадзе намидики IV хәлиқара театрлар фестивалиға қатнишип, «Әң яхши режиссер» номинацияси бойичә ғалип чиқти һәм Евразия театрлар ассоциацияси фондиниң «Әң яхши интерпретация» дегән мәхсус мукапитиға сазавәр болди. Бийилқи мәвсүмдә тамашибинлар шундақла У.Гаджибековниң «Аршин мал алан» комедиясиниң премьериси биләнму тонушиду. Миллий сәһнимиздә бурун қоюлған мәзкүр спектакльни бу дөрән театримизниң режиссери Әзиз Искәндәров қайта сәһниләштүрмәкчи.
Әнди концертлиқ программиларға тохталсақ, бийил биз «Нава», «Рухсарә» ансамбльлириниң вә драма трупписиниң иштрак қилишида чоң музыкилиқ лайиһә тәйярлаватимиз. Театрлаштурулған бу концертни чоңларниңму, яшларниңму яқтуруп тамашә қилиши үчүн сәнъәткарлиримиз тиришип тәр төкмәктә. Шундақла йеңи мәвсүмдә көпчилик диққитигә тәғдим қилинидиған «Әҗәм» муқами билән талантлиқ нахшичи Луиза Розахунованиң йәккә концертиниму сәнъәтсөйәр хәлқимизниң қизғин қарши алидиғанлиғиға үмүтимиз зор. Әнди, әнъәнә бойичә, Йеңи жил һарписида бирнәччә күн давамида қоюлидиған «Тәбәссүм» һәзил программиси тамашибинлар үчүн һәқиқий мәнасида күтүлмигән соға болиду дәп ойлаймиз.
Бу ейтқанлиримизниң һәммиси – йеңи мәвсүмниң пәқәт Йеңи жилғичә болған мәзгил ичидә көрситишкә молҗаланған премьерилар. Демәк, һәр айға икки-үчтин йеңи қоюлум тоғра келиду дегән сөз. Әнди бу җәриянда, уларға қошумчә, театр репертуаридин турақлиқ орун алған һәрхил жанрдики чоңларға вә балиларға беғишланған башқа спектакльларниңму қатар қоюлидиғанлиғини инавәткә алсақ, йеңи мәвсүмдики репертуаримизниң нәқәдәр зичлиғини қисмән тәсәввур қиливелишқа болиду.
Мақалимизниң ахирида, йәнә бир нәрсини ейтип өткүмиз келидуки, театр – иҗадий паалийәтләрла әмәс, шуниң билән биллә мәмурий-тәшкилий ишларму қайнап турған дәргаһ. Сәвәви, һәрбир хадимниң иҗадий ишлишигә шараит яритиш, иҗтимаий әһвалини яхшилашқа әһмийәт бериш, әмгигини мунасип баһалаш, һаҗәтлик нәрсиләр билән тәминләш, тамашибин жиғиш, уларниң көңүлдикидәк дәм елип кетишигә имканийәт яритиш, гастрольларни уюштуруш, рәсмий идариләр билән ишләш охшаш мәсилиләрму интайин нурғун әмгәкни вә вақитни тәләп қилиду. Шуңлашқа өткән жили биз билетларни «Тикетон» сайти арқилиқ сетишни йолға қоюп, бу ишни бираз рәткә селивалдуқ. Бир яхши йери, дунияниң һәрқандақ нуқтисида яшаватқан қериндишимиз, һазир әйнә шу сайт арқилиқ өйдин чиқмайла билет сетивелиш мүмкинчилигигә егә болди. Бийилқи мәвсүмдиму тамашибинлиримиз билет сетивелишниң бу қолайлиқ усулидин пайдилиналайду.
Буниңдин башқа һазир биз театримизниң интернеттики рәсмий сайтини толуқ йеңилаватимиз. Келәчәктә халиғучиларниң у арқилиқ Уйғур театри вә униңда хизмәт қиливатқан хадимлар, болуватқан йеңилиқлар һәққидә үч тилда, йәни уйғурчә, қазақчә вә русчә әхбаратларни елишиға имканийәт яритилиду. Шуниң билән биллә театр йенида тәшкил қилинған мирасгаһни һамийлар ианә қилған мәбләғ һесавиға заман тәләплиригә уйғун қайта җөндәп, мәзмун-маһийитини техиму бейитишни мәхсәт қиливатимиз. Әйни вақитта дәргаһимизда буниңға җавапкәр мәхсус топ қурулуп, улар тәйярлиқ ишлирини башлавәтти. Худайим буйриса, сайтму, мирасгаһму 16-декабрь – Мустәқиллик күнидә ишқа қошулидиған болиду.
Сәнәлик йеңи мәвсүм һарписида бизниң тамашибинлиримизға йәткүзмәкчи болған асасий йеңилиқлиримиз мана мошулардин ибарәт. Әнди уларниң қандақ дәриҗидә әмәлгә ашурулғанлиғиға, сүпитигә көпчиликниң өзи баһа бериду дәп ойлаймиз. Мошу йәрдә тамашибинлиримизниң утуқ вә камчилиқлиримиз һәққидә ейтқан һәрқандақ сәмимий пикри бизни миллий сәнъитимизни риваҗландуруш йолида иҗадий издинип ишләшкә дәвәт қилидиғанлиғини алаһидә тәкитләп өткүмиз келиду. Буниң үчүн пәқәт театримизни зиярәт қилип, репертуаримиздики концерт-спектакльларни давамлиқ көрүп туруш һаҗәттур. Қени ундақ болса, һәммиңларни миллий мәдәнийитимизниң очиғи болған Уйғур театриниң йеңи мәвсүмигә тәклип қилимиз.
Дилмурат БАҺАРОВ,
Қ.Ғоҗамияров намидики Җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ комедия театри мудириниң вәзиписини орунлиғучи, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби
Зоқ алурмиз «Наваниң» навасидин
Зоқ алурмиз «Наваниң» навасидин,
Көңүл яйрап гөзəл күйлəр садасидин.
Гоя башлар сəйлигə чар баққа,
Сөйүндүрүп баһарниң һавасидин!
1.Сатар
Махтансаң муқамға җор сатариң бар,
Сазидин көңүллəр хуш баһариң бар.
Əсирлəрдин яңриған навасиниң,
Пəйзидин қувəт алған мадариң бар!
2.Тəмбур
Яңриса тəмбур күйи һөзүр берип,
Зоқ əйлəйду гүлшəндин булбул келип.
Қонармиш һəтта униң қулиғиға,
Сайримаққа түгимəс илһам елип!
3.Дутар
Хəлқимизниң муңиға муңдаш дутар,
Ашиқларға һəмнəпəс сирдаш дутар.
Яңриса тарлиридин сирлиқ күйлəр,
Һөзүр алур мөтивəр, һəм яш дутар!
4.Дап
Дап гоя карванбеши сазға рəһбəр,
Удар билəн ритмини тоғра тəңшəр.
Дап барки саз-нəғмидə җошқунлуқ бар,
Роһлинип уссулда зəп,барчə қəйсəр!
5.Равап
Ташвай вə һелим,Селим чалған равап,
Ишқида жүрəк көйүп гоя кавап.
Əшу сирлиқ равапни қурал қилип,
Залимларниң зулмиға бəргəн җавап!
6.Хуштар
Күйгə гүлдəк рəң берур аңрап хуштар,
Навасини аңлимаққа барчə хуштар.
Төкүлгəндə таридин əвришим күй,
Көңүл ичрə қайғу-ғəмни дəрру уштар!
7. Чаң
Өзгичə зоқ беғишлар сехирлиқ чаң,
Зилва үни яңрайду кəлтүрүп чаң.
Парасəтлик əҗдатлар əшкəн əсла ,
Тарлириму тавланған мустəһкəм гаң!
8.Ғеҗəк
Ғеҗəк күйи қошулса яңрар мəрғул,
Мəһлия аңа һəтта каккук,булбул.
Ғеҗəк билəн əвҗигə чиқса нəғмə,
Қиз-жигитлəр башлайду дəрру уссул!
9. Нəй
Яңриса шунчə гөзəл нəй наваси,
Гоя йəлпүп өткəндəк таң сабаси.
Дастан,мəрғул, мəшрəпкə җор болғанда,
Вадиларни қучуп сөйəр һəм садаси!
10. Қалун
Күй төккəндə сехирлиқ қалун тари,
Аңлинар əҗдатларниң аһу-зари.
Нəғмигə қошулғанда зил авази,
Əл қəлбиниң ойғинар иптихари!
11.Нағра-сүнəй
Хошаллиқни күйлəйду нағра-сүнəй,
Һейт-айəм,той-төкүндə яңрап əттəй.
Хуш кəйпият беғишлап жут əһлигə,
Əвҗигə көтүриду сазни һəй-һəй!
12.Сапайə
Мəшрəпкə улашқанда мəрғул, дастан,
Сапайə садасидин барчə һəйран.
Дап, сапайə бəслишип яңриғанда,
Əһли сорун уссулда қилур җəвлан!!!
***
«Нава» барки яңрайду нахша-сазлар,
Самада қанат қеқип шох пəрвазлар.
Мəлһəм болуп қандурар тəшналиқни,
Яшартқандəк дилларни баһар-язлар!!!
ШӘМСИМУҺӘММӘД
Панфилов наһийәси
https://uyguravazi.kazgazeta.kz/news/49809